^{Zbombardowana kamienica na ul. Krakowskie Przedmieście 46 i rogu ul. T. Kościuszki, 1939 r.
Autor: Ludwik Hartwig. Kolekcja zdjęć Marka Pluty.}

Dziewiąty września 1939 r. był zupełnie spokojny i nagle zaczęło się piekło. Nadleciały samoloty. Moja mama stała wtedy w kolejce po chleb. Ktoś krzyknął, że to nasze, inni – że to niemieckie. No i poszło bombardowanie.

–

Danuta Strzelecka, ur. 1932 Niedrzwica Kościelna, nagr. 2012.

Po napaści Rzeszy Niemieckiej na Polskę 1 września 1939 r., rozpoczęła się brutalna okupacja związana z niemieckimi ambicjami kolonialnymi. 17 września Polska została zaatakowana przez Związek Radziecki, a następnie podzielona na strefę niemiecką i radziecką. Obszary kontrolowane przez Niemców były przez nich anektowane – jak np. Kraj Warty, lub okupowane – jak Generalne Gubernatorstwo.

^{Znaczek pocztowy z wizerunkiem Bramy Krakowskiej w Lublinie wydany w Generalnym Gubernatorstwie.}

Lublin, zbombardowany na początku wojny, stał się centrum dystryktu lubelskiego w Generalnym Gubernatorstwie, co podkreślały niemieckie nazwy ulic, flagi ze swastykami i żołnierze Wehrmachtu na ulicach.

^{Budynek Kasy Pożyczkowej Przemysłowców Lubelskich (dzisiaj hotel Lublinianka) zamienionej na Deutsches Haus. Zdjęcie z wydanego przez Niemców w 1942 r. „Przewodnika po Lublinie”, który miał podkreślać niemiecki charakter miasta.}

Był głód. Ciężko było zdobyć chleb, więc wstawało się o czwartej rano i stało się w kolejce. Kupowało się chleb z otrębami. Do tego był kubek marmolady z buraków, i to nieraz musiało wystarczyć na cały dzień. Często gotowało się pyzy z przemarzniętych kartofli, one miały słodkawy smak. Nieraz kilka dni pod rząd jadło się te pyzy, czy te przemarznięte kartofle, aby tylko przeżyć.

–

Maria Pietraszewska, ur. 1929 Lublin, nagr. 2010.

Dla ludności cywilnej okupacja nazistowska oznaczała ciągły strach. Opresyjne prawo stworzyło ramy dla rasistowskiej polityki wobec Polaków, Żydów, Sinti i Romów oraz innych. Środki te ostatecznie ułatwiły mordowanie elit, konfiskaty mienia, ścisłe racjonowanie żywności czy wysyłanie ludzi do obozów koncentracyjnych.

Do Kamionki przyjechała jednostka Gestapo. Zaaresztowali trzech nauczycieli, wójta gminy, sekretarza gminy, proboszcza, wikarego, kierownika szkoły – kilkanaście osób. Wytoczono im proces. 6 stycznia 1940 r. rozstrzelali ich.

–

Krystyna Potrzyszcz, ur. 1933 Kamionka, nagr. 2019.

^{Ruiny ulicy Jezuickiej po bombardowaniu Lublina 9 września 1939 r.
Autor: Ludwik Hartwig. Ze zbiorów Wydziału Architektury Urzędu Miasta Lublin.}